Po drugie, takie zjawiska jak nacjonalizm, kosmopolityzm (także w wersji współczesnego neoliberalizmu), szowinizm, faszyzm, rasizm, marksistowski internacjonalizm – były i są zaprzeczeniem autentycznego patriotyzmu, dlatego te pojęcia często z patriotyzmem (świadomie bądź nieświadomie!) identyfikowane,błędnie określają jego zakres przedmiotowy, fałszując zarazem takie wartości jak naród i państwo.

Po trzecie, patriotyzm zawsze powinien być rozpatrywany zarówno w kategoriach wartości oraz norm społecznych, jak też postaw wobec narodu, Ojczyzny i państwa. Patriotyzm jest bowiem postawą życiową odnoszącą się do realnie istniejącego lub postulowanego państwa i do narodu. Jest wreszcie swoistą postawą ideowo-moralną, będącą skuteczną formą negacji egoizmu i troski jedynie o własną pomyślność w kierunku dobra wspólnego.

Aby adekwatnie rozumieć zakres znaczeniowy patriotyzmu, należy dobrze rozumieć zakres i treść takich pojęć, jak: ojczyzna, naród i państwo.

KIEDY MYŚLĘ OJCZYZNA…..

W języku polskim „ojczyzna” jest kategorią opisową i wartościującą, dlatego trudno ująć ją w formie jednej definicji. Można rozpatrywać ją w aspekcie socjologicznym jako względnie wielką i zwartą społeczność terytorialną o wspólnej tradycji, kulturze, obyczaju i języku; w aspekcie psychologicznym jako korelat postaw psychicznych, wchodzących w skład kulturowego dziedzictwa grupy społecznej, oraz w aspekcie filozoficzno-teologicznym, podkreślającym jej duchowy, moralny i religijny wymiar.

Pojęcie „ojczyzna” wywodzi się od słowa „ojcowizna” (łac. „patria” – od „pater”), etymologicznie więc i historycznie pojęcie ojczyzny związane jest z instytucją rodziny i rodu, jak i z przekazywaną z pokolenia na pokolenie ojcowizną – dziedziczoną ziemią, majątkiem, domem. Pojęcie „ojczyzny” wskazuje więc na trzy podstawowe elementy: kraj – ziemię pochodzenia człowieka; zbiorowisko ludzi powiązanych więzami krwi, wspólnotą języka, kultury, tradycji, obyczajów, wierzeń oraz historią – wspólnotą dziejów rodzinnego kraju.

„TOŻSAMOŚĆ KULTURALNA I HISTORYCZNA SPOŁECZEŃSTW […] MIEŚCI SIĘ W POJĘCIU NARODU” (Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość)

Problematyka narodowa posiada długą i wielowątkową historię. Pojęcie „naród” towarzyszy rozważaniom nad formami ludzkiego życia zbiorowego już od średniowiecza, choć było różnie rozumiane i interpretowane. Z czasem „naród” stał się obok „państwa” główną kategorią wyjaśniającą społeczne życie człowieka. Pomimo odrębności narodu jako wspólnoty ideologiczno-kulturowej od państwa pojmowanego jako społeczność polityczno-administracyjna, zachodzi pomiędzy nimi stosunek komplementarności, wzajemnego dopełniania się.

W świetle personalistycznej koncepcji narodu podstawowym jego celem jest pełna aktualizacja osoby ludzkiej, zaś metodą realizacji tego celu jest kultura narodowa. Do głównych narodotwórczych czynników życia społecznego zalicza się: religię, ziemię (terytorium), tradycję narodową, język, realne relacje międzyludzkie (współdziałanie) oraz państwo. Naród w tej realistycznej koncepcji jawi się jako społeczność konieczna i adekwatna dla wszechstronnego rozwoju osobowego człowieka. Naród wraz z wytwarzaną przez siebie kulturą jest dla człowieka kategorią aksjologiczną. Społeczność narodowa jawi się jako przestrzeń rozwoju osoby, gdyż tworzy i zabezpiecza płaszczyznę wartości utrwalonych w etosie, umożliwiając tym samym człowiekowi jego rozwój moralny. Z tego stanu rzeczy wynikają dwa ważne wnioski: pierwszy – iż wartości narodowe muszą być wciąż na nowo odkrywane i urzeczywistniane w integralnym wychowaniu, oraz drugi – iż fundamentalną postawę wobec własnego narodustanowi patriotyzm, rozumiany jako solidarność z narodową wspólnotą oraz solidarność z narodową kulturą.